برای اینکه پروژه های عمرانی به درستی انجام شوند، فازهای مختلفی باید به انجام برسند. فازهای پروژه های عمرانی شامل طرح توجیهی یا فاز صفر، طراحی اولیه (فازیک)، طراحی تفصیلی (فاز دو)، اجرای پیمان (فاز سه) و بهره برداری (فاز چهار) است. این فازها به شرح زیر هستند:

• فاز صفر: ابتدا نیاز شناسایی شده‌ و هدف مشخص می‌شود. سپس تمامی جوانب یک پروژه از نظر اقتصادی، فنی، اقلیمی و … بررسی شده‌ و امکان انجام پروژه با توجه به داده‌ها، مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
• فازیک: پس از مشخص شدن هدف و تهیه طرح توجیهی برای انجام پروژه، نوبت به برنامه‌ریزی و تعیین نقشه‌های اولیه می‌رسد.
• فاز دو: در این مرحله تیم اجرایی و دستگاه‌های نظارتی مشخص شده و پیمانکاران انتخاب می‌شوند.
• فاز سه: در فاز سه، اجرا و پیاده‌سازی پروژه کلید می‌خورد و کار ساخت و ساز به صورت علنی شروع می‌شود.
• فازچهار: پایان پروژه عمرانی و تحویل آن. در این مرحله پروژه آماده‌ی بهره‌برداری است.

حال که با فازهای مختلف پروژه عمرانی آشنا شدید، باید بگوییم که فاز صفر مهمترین فاز انجام یک پروژه است که باید توجه ویژه‌ای به آن نمود. اگر فاز صفر به درستی انجام نشود، چه بسا که یک پروژه در موقع پیاده‌سازی با مشکلاتی مواجه شود و عملاً اجرای پروژه با تمامی هزینه‌های انجام شده، لغو شود. حال ببینیم اصلاً مطالعات فاز صفر شامل چه مواردی است؟

 فاز صفر معماری شناخت نسبت به منطقه و آیتم هایی مانند اقلیم منطقه، شرایط معماری منطقه، ضوابط و قوانین، چارچوب ها و استاندارد ها  همچنین بررسی دقیق مسائل مربوط به مهندسی خاک از قبیل آزمایش خاک و… مدنظر قرار می گیرد که بسیار حائز اهمیت است به عنوان نمونه اگر در بررسی وضعیت خاک و ژئوتکنیک یک منطقه به نتایج خوبی نرسیم حتی امکان عدم اجرای پروسه معماری نیز مطرح میشود یا در بسیار از شهر های دنیا محدودیت های بلند مرتبه سازی غلاوه بر بافت سنتی به بحث آزمایش خاک مربوط است و هر ناحیه بسته به سستی یا قوت زمین تا حد مشخصی امان ساخت دارد.

فاز صفر معماری مرحله ای است که در آن اطلاعات مورد نظر کسب می شوند و پروسه شناخت و شناسایی پروژه مورد مطالعه قرار می گیرد.

در فاز صفر معماری، پروژه از نظر توجیه فنی و اقتصادی و همچنین توجیه اجتماعی پروژه معماری مورد بررسی قرار می گیرد. اطلاعات و شناخت مورد نظر در فاز صفر معماری در بسیاری از موارد از طریق مذاکرات با کارفرما و آگاه شدن از نیازهای مورد نظر کارفرما به دست می آید.

مواردی که باید در مطالعات فاز صفر در نظر گرفته شوند

برای انجام فاز صفر گفتیم که تمامی زوایای یک پروژه باید مورد مطالعه قرار گیرد. مهمترین مطالعات و تجزیه و تحلیل‌هایی که باید در این بخش انجام شود، شامل موارد زیر است:

• بررسی دلایل و اهداف اجرای طرح عمرانی و بررسی ضرورت‌های انجام پروژه و پیش‌بینی نیازمندی‌های فعلی و آتی پروژه
• بازدید از منطقه اجرای طرح برای به دست آوردن اطلاعاتی در رابطه با محدوده، همسایگی‌ها، شیب عمومی، تأسیسات موجود در زمین، موقعیت زمین و …
• مشخص کردن محدودیت‌های پروژه
• جمع‌آوری اطلاعات مربوط به امکانات منطقه در رابطه با تأمین تأسیسات زیربنایی مانند راه‌های ارتباطی، شبکه آب، برق، گاز، مخابرات و …
• بررسی هزینه‌ها و پیش‌بینی مقادیر آن (یکی از مهمترین بخش‌های مطالعات فاز صفر همین بخش اقتصادی و توجیه هزینه‌هاست)
• برآورد زمان شروع و پایان پروژه با توجه به امکانات و محدودیت‌ها

اگر بررسی‌های انجام‌شده در این فاز، مهندس مشاور را به این نتیجه برساند که انجام این پروژه به خاطر نامناسب بودن زمین امکان‌پذیر نیست، باید کارفرما را در جریان انجام آزمایش‌های لازم و تصمیم‌گیری در مورد ادامه مطالعات گذاشت. برای آشنایی با انواع زمین، اینجا کلیک کنید.

به طور کلی مطالعات فاز صفر معماری شامل: تعریف پروژه، بررسی نمونه‌های مشابه، نیازهای پروژه، برنامه‌ریزی، تحلیل سایت انجام پروژه، اقلیم، ایجاد طرح، انتخاب انواع سازه، تأسیسات، برآورد مالی و زمانبندی اجرای پروژه است.

مطالعات فاز صفر در رابطه با منطقه انجام پروژه

در مورد منطقه‌ای که پروژه قرار است در آنجا اجرا شود، باید بررسی‌های مختلفی انجام شود:

• وضعیت جغرافیایی منطقه و شرایط اقلیمی آن
• وضعیت بادها، میزان بارندگی و رطوبت هوا، وضعیت تابش آفتاب، جهت قبله و …
• خاک‌شناسی، شناخت گسل‌های موجود و زلزله‌خیز بودن منطقه، استحکام زمین و تحمل زمین برای ایجاد بنا
• معماری منطقه
• جمعیت آماری منطقه
• منطقه‌بندی سایت با توجه به عملکرد
• تهیه نقشه‌های توپوگرافی از منطقه و بناهای موجود

فاز صفر، یک پروژه را از ابعاد و زوایای مختلفی از قبیل فنی، بازار، مالی مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد و افراد را آگاه می سازد که آیا پروژه قابلیت اجرا دارد یا خیر؟ آیا از توجه اقتصادی قابل قبولی برخوردار می باشد؟ بنابراین با پیاده سازی این مرحله می توان به اطلاعات خوبی در ارتباط با روند کار رسید.

تجزیه و تحلیل دیدگاه ها صاحب پروژه

• دلایل اجرای طرح: این که هدف و ضرورت پیاده سازی این پروژه چیست؟
• مشخص نمودن منطقه اجرای طرح به منظور بررسی شرایط اقلیمی، بازار سنجی، امکانات و …
• محدودیت های اجرای طرح
• بررسی و پیش بینی هزینه های طرح؛ که این مورد یکی از اصلی ترین قسمت فاز صفر پروژه را تشکیل می دهد. چرا که نقش بسیار ارزنده ای را در ادامه روند کار ایفا می کند.
• بررسی زمان شروع بهره برداری از طرح
• بررسی ویژگی های کلی طرح از نظر کمی و کیفی

مهمترین مطالعات و بررسی های لازم در فاز صفر پروژه

• بررسی وضعیت جغرافیایی منطقه و شرایط اقلیمی
• بررسی جمعیتی و آماری منطقه
• تهیه برنامه های فیزیکی اعم از نوع، کاربری و متراژ بنا ها
• بررسی منطقه بندی سایت با توجه به عملکرد
• تهیه نقشه توپوگرافی منطقه و بنا های موجود؛ در این قسمت گرافیک بسیار اهمیت دارد. بنابراین بایستی از عناصر گرافیکی، جداول و تصاویر مناسب استفاده نمود. به عنوان در ارتباط با همجواری منطقه، تحلیل سایت، برنامه ریزی فیزیکی و … استفاده از گرافیک تصاویر و نمودار ها می تواند کمک بسیاری به انتقال مفاهیم و در نتیجه پیشرفت اجرای طرح داشته باشد.

انتخاب مشاور در مرحله شکل گیری فاز صفر پروژه

در شکل گیری این مرحله انتخاب مشاوره نقش بسیار موثری را می تواند در پیشرفت بسیاری از پروژه ها داشته باشد. و در واقع کارفرما بهتر است که با یک مهندس مشاوره قرار داد منعقد کند. اما وظایفی که این مهندسان انجام می دهند در دو بخش اساسی جای می گیرد:

الف- شناسایی و بررسی اولیه که خود موارد زیر را دنبال می کند:

• مذاکره و ارتباط با کارفرما به منظور کسب اطلاعات لازم برای تهیه یک طرحی مناسب
• تجزیه و تحلیل نیاز های حال و آینده طرح
• بررسی مصالح ساختمان با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه
• بررسی لوازم و تجهیزات و همچنین نیروی انسانی مورد نیاز.
• برآورد اولیه از میزان سرمایه مورد نیاز به منظور جاری ساختن طرح.
• تهیه نقشه های شماتیک.
• مشخص نمودن میزان فضای مورد نیاز، مقیاس ها و همچنین بررسی روابط بین قسمت های تشکیل دهنده یک طرح.

ب- تهیه طرح مقدماتی:

• فردی که به عنوان مهندس مشاوره در این زمینه فعالیت می کند بایستی نیاز های کنونی را در طرح مقدماتی تعیین کند و طرح تهیه شده را برای تنظیم و تصویب نهایی در اختیار کارفرما قرار دهد.
• بررسی راه حل های مختلف و انتخاب بهترین آن ها با توجه به میزان بودجه ای که برای طرح در نظر گرفته شده است. و مهندس مشاوره بایستی تمام سعی و تلاش خود را جهت صرفه جویی در بررسی ها به عمل آورد.